Кухцічы або Першамайск
Каб знайсці сядзібу Завішаў (маёнтак Магдалены Радзівіл) ў Кухцічах, выязджаючы з горада Узды Мінскай вобласці трэба трымаць кірунак на Кухцічы, але на скрыжаванні паварочваць варта не ў саму вёску з такой назвай, а на Першамайск. І маёнтак Магдалены Радзівіл, і кальвінскі збор знаходзяцца на тэрыторыі Уздзенскага дзяржаўнага сельскагаспадарчага прафесійнага ліцэя.
Кальвінскі збор у Кухцічах
Кальвінскі збор адносіцца да эпохі рэнесансу, быў пабудаваны ў другой палове XVI стагоддзя. Усяго ў Беларусі захавалася тры падобных гістарычных помніка. Адзін - у Смаргоні (ён прыстасаваны пад касцёл). Другі - у Заслаўі (і цяпер гэта Свята-Праабражэнская царква). А трэці - тут, у Першамайску. Цяпер ён зачынены. Быў яшчэ адзін кальвінскі збор у Дзяржынску, але яго разбурылі ў эпоху бальшавізму, у 30-я гады мінулага стагоддзя.
Кальвінскі збор у Кухцічах належыць да тыпу абарончай архітэктуры. У XVI стагоддзі кальвінізм ня быў асабліва распаўсюджаны, і нярэдка вернікам прыходзілася абараняцца ад прадстаўнікоў «больш традыцыйных рэлігій». Адсюль і вежы з двух бакоў ад уваходу, забяспечаныя байніцамі, праз якія можна адстрэльвацца ў выпадку нападу. Сцены таксама даволі вялікія - іх таўшчыня больш, чым паўметра.
Кальвінскі збор у Кухцічах быў пабудаваны Мацеем Кавячынскім. Вядома, дарэчы, што ён жа выдаў катэхізіс Сымона Буднага. Прычым менавіта ў Кухцічах. Затым нашчадкі Кавячынскага вярнуліся ў каталіцтва, і кальвінскі збор стаў магільным склепам для мясцовых землеўладальнікаў і каталіцкай капліцай.
Далей Кухцічы перайшлі да Завішаў. З іх найбольш вядомыя Ян Завіша - археолаг і калекцыянер, і яго дачка Магдалена Радзівіл (Завіша). Магдалена была мецэнаткай і фінансавала многія выданні на беларускай мове. Напрыклад, на яе грошы выйшаў зборнік Максіма Багдановіча "Вянок", кнігі Максіма Гарэцкага, Ядвігін Ш, Якуба Коласа. У маёнтку Завішаў частым госцем была жонка Янкі Купалы.
Мікалай Радзівіл, муж Магдалены, быў маладзейшы за жонку на 20 гадоў, удзельнічаў у англа-бурскай вайне. Загінуў Мікалай падчас Першай Сусветнай вайны (ў 1914 годзе) і быў пахаваны ў Кухцічах, як раз у магільным склепе (у кальвінскім зборы). Зараз на ўваходзе ёсць таблічка з імем Мікалая Радзівіла. Але мала хто ўспамінае пра непрыгожую гісторыю, якая здарылася ў 1917 годзе. Тады як раз прыйшла ўлада камуністаў. Мікалая Радзівіла (які да таго часу быў мёртвы ўжо тры гады!) Выцягнулі з пахавальні і сцягнулі з яго боты з дарагой скуры. Гэтыя боты суткі прастаялі на ганку пахавальні. Затым хтосьці забраў іх сабе.
У канцы 70-х гадоў мінулага стагоддзя кальвінскі збор ў Кухцічах абараняла група навукоўцаў з Акадэміі навук - будавалася ПТУ, і старадаўняя пабудова апынулася пад пагрозай зносу. Толькі ў 1978 годзе будынак ўключылі ў сьпіс дзяржаўных гісторыка-культурных каштоўнасцяў Беларусі.
Маёнтак Завішаў або маёнтак Магдалены Радзівіл
Ад некалі раскошнага маёнтка Завішаў ў Кухцічах засталося не так шмат.
- Два флігеля, дзе жыла Магдалена Радзівіл. Пабудаваныя ў канцы XVIII - пачатку XIX стагоддзяў.
У савецкую эпоху тут спачатку жылі людзі, потым ішлі заняткі ПТУ. Цяпер будынкі ў аварыйным стане. Ёсць ахоўная шыльда, што аб'екты знаходзіцца пад абаронай дзяржавы. - Млын.
- Рэчка Уздянка, якая калісьці была суднаходнай!
- Стайня. У сценах выламаныя дзіркі і зроблены вароты - каб маглі заехаць грузавікі. Але першапачатковая архітэктура чытаецца.
Крыніца: vedi.by
